Huiselijk geweld, verwaarlozing, seksueel misbruik; nare ervaringen in de kindertijd zijn funest voor de gezondheid op latere leeftijd. De Amerikaanse documentaire Resilience schetst hoe belangrijk het is voor de gezondheidszorg om dat in te zien. Op 9 november draait de docu op het InScience filmfestival in Nijmegen.

Kleine kinderen zijn veerkrachtig. Ze zullen zich als ze ouder zijn vaak zelfs weinig herinneren van een vader die een moeder slaat of het feit dat ze alleen thuis werden gelaten. Ze hebben niet echt door wat er gebeurt, denken we vaak. “Dat kan misschien zo zijn, maar het lichaam herinnert zich die nare ervaringen wél”, zegt Jack Shonkoff, directeur van het centrum voor kinderontwikkeling van de Harvard Universiteit.

De arts komt aan het woord in de Amerikaanse documentaire Resilience (veerkracht), waarin filmmaker James Redford in beeld brengt hoe de wetenschap anders is gaan kijken naar lichamelijke aandoeningen en probleemgedrag. De kans op mentale en lichamelijke ziekte lijkt voor een groot deel terug te leiden tot traumatische ervaringen in de kindertijd.

Obesitas

De observatie van arts Vincent Felitti dat meer dan de helft van zijn patiënten met obesitas als kind seksueel misbruikt was, deed het balletje rollen. Samen met collega Robert Anda van het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention zette hij in de jaren negentig de ACE-studie (Adverse Childhood Experiences) op. Dit was een groot epidemiologisch onderzoek dat een samenhang aantoonde tussen traumatische ervaringen als kind en gezondheid en sociale problemen als volwassene.

Huiselijk geweld, seksueel misbruik, een familielid in de gevangenis, gescheiden ouders, verwaarlozing, ouders die aan de drugs zijn; het vergroot de kans op hart- en vaatziekten, alcoholisme, depressie, longkanker, leverziekte, zelfmoord, soa’s en vele andere aandoeningen. Hoe meer negatieve ervaringen, hoe hoger het risico op ellende.

Ook de hersenstructuur en hersenfunctie lijken aangetast, vertellen neurowetenschappers in de film. De activiteit in bepaalde delen van het brein van kinderen met trauma is anders: minder impulscontrole en verhoogde angstreacties. Ze hebben vaker leer- en gedragsproblemen als ze opgroeien.

Giftige stress

De schadelijke ervaringen zijn terug te brengen tot één gemeenschappelijke deler: stress. Kinderen die thuis te maken hebben met ruziënde ouders, of erger, ervaren constant stress. De hormonen adrenaline en cortisol blijven verhoogd in het bloed aanwezig en dat tast vrijwel alle organen aan, inclusief de hersenen. Het voelt alsof je moet blijven wegduiken voor een passerende vrachtwagen, zoals Redford het concept uitlegt aan de hand van strak vormgegeven animaties.

Het feit dat kindertrauma de kans op ziekte vergroot, past binnen een bredere ontwikkeling in het denken over gezondheid: het besef dat lichaam en geest als één geheel opereren. Die twee worden soms nog als twee aparte takken gezien, maar dat is onterecht. Een mentale aandoening kan een lichamelijke oorzaak hebben en vice versa. Zo is bijvoorbeeld bekend dat een depressie het risico op hartklachten verhoogt. En depressie op zijn beurt kan uitgelokt worden door ontstekingen en afweerreacties.

Maakbaarheid

Resilience is een fijne afwisseling van wetenschappers die aan de hand van grafieken en hersenscans uitleg geven en een kijkje in de levens van mensen om wie het hier gaat. Zo volgt de filmmaker een maatschappelijk werkster die een radeloze moeder met vier kinderen helpt haar leven op de rit te houden.

Wetenschappers en artsen weten nu wat er gebeurt in de hersenen en het lijf van een kind dat te maken heeft met chronische stress. De vraag is: wat doe je eraan? Een stabiele volwassene in de omgeving van het kind is onontbeerlijk, daarover zijn deskundigen in de film het eens.

Bovendien moet de wetenschappelijke kennis terechtkomen bij iedereen: kinderartsen, therapeuten, verplegers, politie, leraren en niet te vergeten de ouders. “In begrip bij het publiek zit nu een probleem”, zegt Jack Shonkoff terecht in de documentaire. Het idee van maakbaarheid zit tegenwoordig sterk in de westerse cultuur; succes in de maatschappij verwerf je met eigen kracht en inspanning. Iemand die aan de drugs raakt moet zichzelf gewoon een schop onder de kont geven. Met die misvatting rekent Resilience in ieder geval vast af: de stress die je ervaart als kind heeft levenslange nadelige consequenties voor de toekomst.

Dit artikel is een publicatie van NEMO Kennislink.